معاونت فرهنگی و دانشجویی

برترین شب، شب قدر، یکی از شب‌های ماه رمضان، شبی که از هزار ماه برتر است. شب نزول قرآن، تقدیر امور، بخشش گناهان است. شب قدر بزرگترین سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. شب‌زنده‌داران باید تلاش کنند تا غفران الهی در این شب شامل حالشان گردد.

حقیقت شب قدر

«قدر» در لغت به معنای اندازه و اندازه‌گیری است و «تقدیر» نیز به معنای اندازه‌گیری و تعیین است؛ اما معنای اصطلاحی «قدر»، عبارت است از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن و به‌عبارت‌دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیزی «قدر» نام دارد.

بنا بر دیدگاه حکمت الهی، در نظام آفرینش، هر چیزی اندازه‌ای خاص دارد و هیچ‌چیزی بی‌حساب‌وکتاب نیست. جهان حساب‌وکتاب دارد و بر اساس نظم ریاضی تنظیم‌شده، گذشته، حال و آینده آن با هم ارتباط دارند.

شب قدر، شبی است که همه مقدرات سالانه انسان با ملاحظه، اراده، اختیار و قابلیت‌های انسان تقدیر می‌گردد. شب قدر یکی از شب‌های نیمه دوم ماه رمضان است که طبق روایات ما، یکی از شب‌های نوزدهم یا بیست و یکم و به‌احتمال زیادتر، بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. در این شب - که شب نزول قرآن به شمار می‌آید - امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه‌ای که در طول سال متناسب با اراده، دعا و قابلیت انسان واقع می‌شود، تقدیر می‌گردد. شب قدر، همیشه و هرسال تکرار می‌شود. عبادت در آن شب، فضیلت فراوان دارد و بهره‌برداری از آن در نیکویی سرنوشت یک‌ساله، بسیار مؤثر است. در این شب، تمام حوادث سال آینده به امام هر زمان ارائه می‌شود و وی از سرنوشت خود و دیگران با خبر می‌گردد.

فضیلت شب قدر

شب قدر از شب‌های باعظمت و بااهمیت سال است. دلیل فضیلت این شب بر دیگر شب‌ها، اموری است که در این شب محقق می‌شود که به برخی از این فضیلت‌ها اشاره می‌کنیم:

۱.آمرزش گناهان: امام صادق علیه‌السلام فرموده است: شب قدر آغاز و انجام سال است. امام کاظم علیه‌السلام فرموده است: هر کس‏ شب‏ قدر غسل کند و تا طلوع سپیده شب‏زنده‏داری نماید، از گناهان خود بیرون می‏رود.

۲.قلب رمضان: امام صادق علیه‌السلام فرمود: «از کتاب خدا استفاده می‌شود که شماره ماه‌های سال نزد خداوند دوازده ماه است و سرآمد ماه‌ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان، لیله‌القدر است»

۳.برتر از هزار ماه: نزول همه فرشتگان و روح در شب قدر بر زمین و سلام دادن به بندگان خدا، نشانه شرافت آن بر هزار ماه است. درباره این شب در قرآن می‌خوانیم: «لیلة القدر خیرٌ من الف شهرٍ» و در دعای چهل و چهارم از صحیفه سجادیه آمده است: «فضل لیلةٌ واحدة من لیالیه، علی لیالی الف شهرٍ و سمّاها لیلة القدر؛ فضیلت یکی از شب‌های ماه رمضان از شب‌های هزار ماه برتر است؛ شبی که خدا آن را شب قدر نام نهاده است»

۴.سرور شب‌ها: پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود: شب قدر، سرور شب‌هاست.

نزول قرآن در شب قدر

آنچه از آیات قرآن به دست می‌آید، بیانگر نزول قرآن در شبی از شب‌های ماه مبارک رمضان است:

۱.«شهر رمضان الّذی انزل فیه القرءان» (بقره / ۱۸۵)

۲.«انّا انزلنه فی لیلةٍ مبرکةٍ» (دخان / ۳)

۳.«انّا انزلنه فی لیلة القدر» (قدر / ۱)

از آیه اول بدست می‌آید که قرآن در ماه رمضان نازل شده است. از آیه دوم می‌توان دریافت که این نزول، دریک شب مبارکی انجام گرفته است. با توجه به این دو آیه، روشن می‌شود که این شب مبارک، یکی از شب‌های ماه رمضان است. در آیه سوم، خداوند می‌فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.» از ضمیمه این سه آیه، می‌توان چنین نتیجه گرفت: در ماه رمضان، شب بابرکتی به نام شب قدر، وجود دارد که قرآن در آن شب، نازل شده است.

شب قدر و اهل‌بیت علیهم‌السلام

خدای متعال در سوره قدر می‌فرماید: «تنزّل الْملائکة و الرّوح...». طبق ادبیات عرب، تنزّل، فعل مضارع است و بر استمرار دلالت دارد و این مطلب گویای آن است که در هر شب قدری در هرسال ملائکه نازل می‌شوند.

حال سؤال این است که از زمان وفات پیامبر صلی الله علیه و آله تا زمان حاضر ـ که شب قدر، موجود و تنزل ملائکه ادامه داشته ـ فرشتگان بر چه کسی نازل‌شده‌اند؟! آیا بر بزرگان و علمای شیعه یا اهل سنت و یا بر مردم هر زمان؟! آیا کسی این ادعا را داشته است که ملائکه بر من نازل می‌شوند؟

ما معتقدیم مهبط ملائکه در زمان حال، با استناد به روایات شیعه و اهل سنت، فرزند بلافصل امام عسکری علیهماالسلام است که زنده، حاضر و ناظر ما است.

شب قدر در سخن و سیره معصومین علیهم‌السلام

حضرت موسی علیه‌السلام به خداوند عرض کرد: خداوندا! می‌خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من از آن‌کسی است که شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا! رحمتت را می‌خواهم، فرمود: رحمتم از آن‌کسی است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند: گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو می‌خواهم فرمود: آن، از آن‌کسی است که در شب قدر صدقه‌ای بدهد. گفت خداوندا! از درختان بهشت و از میوه‌هایش می‌خواهم، فرمود: آن‌ها از آن‌کسی است که در شب قدر تسبیحش را انجام دهد گفت: خداوندا! رهایی از جهنم را می‌خواهم، فرمود: آن، از آن‌کسی است که در شب قدر استغفار کند: گفت خداوندا خشنودی تو را می‌خواهم، فرمود: خشنودی من از آن‌کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.

شب قدر در سخن و سیره بزرگان

گاهی هواپیما برای فرود آمدن به‌طرف فرودگاه می‌آید ولی به خلبان پیغام می‌دهند به علت شلوغ بودن و فرود هواپیماهای زیادی در فرودگاه، فعلاً فرود آمدن ممکن نیست. شب قدر هم، ملائکه بر قلب ما نازل می‌شوند لکن جای خالی برای فرود آمدن پیدا نمی‌کنند (زیرا قلب ما پر از محبت دنیا، خانه، ماشین، پست و مقام، پول و ثروت و حب معروفیت و مشهوریت و. .. است) لذا برمی‌گردند. قلب خودت را از غیر خدا خالی کن تا نور خدا و ملائکه خدا بر قلب تو نازل شود. شخصی به حضرت امیر مؤمنان علی علیه‌السلام عرض کرد: شما چگونه به این مقام رسیدید؟ حضرت فرمودند: جلوی در خانه دل نشستم و غیر خدا را راه ندادم.

در کندوی زنبورها همیشه چند زنبور ایستاده‌اند و اگر اجنبی یا زنبوری که روی گل‌های بدبو نشسته بخواهد داخل شود، جلوی او را می‌گیرند و نمی‌گذارند داخل شود، ما هم باید از این زنبورها یاد بگیریم. شخصی نزد آیت‌الله‌العظمی اراکی رحمه الله آمد و تقاضای موعظه کرد، آقا از او پرسیدند: شغلت چیست؟ گفت: نجّار. آقا به او فرمودند: یک در هم برای خود بساز و بگذار جلوی دلت!

ادب بندگی

شنیده‌ایم که تقدیر یک‌ساله در چنین شبی رقم می‌خورد. گفته‌اند برخی از بندگان خالص خدا در چنین شبی به چه برکات و فضائل و جوایزی نائل شده‌اند و هر چه بیشتر گفته‌اند و شنیده‌ایم و خوانده‌ایم، این پرسش در نهانخانه ذهن ما بیشتر روییده است که به‌راستی راز تفاوت دریافت‌ها در ماه مبارک رمضان و به‌ویژه در شب قدر و شب عید فطر چیست؟

آیا خداوند به شماری از بندگان خویش نظری خاص و اعطایی مخصوص دارد؟ آیا میزان تلاش افراد و تعداد رکعات نماز و اذکار گفته‌شده یا میزان انفاق و اطعام و مانند آن و یا... و یا...

آیا این‌ها است که حد و اندازه دریافت ما را از فیض و لطف و عنایت حق‌تعالی تعیین می‌کند؟! بی‌تردید نمی‌توان این‌گونه امور را به‌کلی بی‌تأثیر دانست؛ اما آنچه در آموزه‌های اهل‌بیت علی به‌عنوان یک کلید بزرگ و فوق‌العاده مهم بدان اشاره‌شده است، چیز دیگری است.

از امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین نقل‌شده است:

«علی قدر النّیه تکون من الله العطیه؛ عطیه و بخشش خداوند به اندازه نیت انسان‌ها است.»

معنای این سخن از این جهت روشن است که آدمیان به تناسب نیت‌های گوناگون و رنگارنگ خود، به گونه‌ای متفاوت از هدایا و عطایای حضرت حق بهره می‌برند. اگر نیت انسان‌ها را ظرف وجود آن‌ها بدانیم، در حقیقت، اختلاف نیت‌ها است که اختلاف ظرف‌ها و ظرفیت‌ها را در پی دارد.

اعمال شب قدر

اعمال شب‌های قدر بر دو نوع است یکی آنکه در هر سه شب باید کرد و دیگر آنکه مخصوص است به هر شبی امّا اوّل پس ‍آن چند چیز است:

اوّل: غسل است علامه مجلسی فرموده که غسل این شب‌ها را مقارن غروب آفتاب کردن بهتر است که نماز شام را با غسل بکند.

دوّم: دو رکعت نماز است در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اسْتغْفر اللّه واتوب الیْه بگوید در روایت نبوی صلّی اللّه علیه و اله است که از جای خود برنخیزد تا حقّ تعالی او را و پدر و مادرش را بیامرزد. (الخبر)

سوّم: قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اللّهمّ انّی اسْئلک بکتابک الْمنْزل وما فیه و فیه اسْمک الاْکْبر و اسْماّؤک الْحسْنی و ما یخاف و یرْجی انْ تجْعلنی منْ عتقاّئک من النّار

چهارم: آنکه مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید: اللّهمّ بحقّ هذا الْقرْآن و بحقّ منْ ارْسلْته به و بحقّ کلّ مؤْمنٍ مدحْته فیه و بحقّک علیْهمْ فلا احد اعْرف بحقّک منْک پس ده مرتبه بگوید بک یا اللّه و ده مرتبه بمحمّدٍ و ده مرتبه بعلی و ده مرتبه بفاطمة و ده مرتبه بالْحسن و ده مرتبه بالْحسیْن و ده مرتبه بعلیّ بْن الْحسیْن و ده مرتبه بمحمّد بْن علی و ده مرتبه بجعْفر بْن محمّدٍ و ده مرتبه بموسی بْن جعْفرٍ و ده مرتبه بعلیّ بْن موسی و ده مرتبه بمحمّد بْن علی و ده مرتبه بعلیّ بْن محمّدٍ و ده مرتبه بالْحسن بْن علی و ده مرتبه بالْحجّة

رشحاتی از قلم

کارنامه پشت کارنامه بالا می‌آید، امضا می‌شود و برمی‌گردد؛ کارنامه سیاه‌وسفید اعمال یک سال یک عالمه آدم خاکستری، آن پایین، دست‌هایشان را بالا گرفته‌اند و چشم‌هایشان را به آسمان دوخته‌اند. هر قطره اشکی که می‌چکد، پایین نمی‌افتد، بالا می‌آید و یک کلمه سیاه از کارنامه صاحب آن چشم را پاک می‌کند.

ساکنان آسمان ایستاده‌اند به تماشا. خدا می‌گوید: اشک این جوان‌ها را که از عشق من می‌گریند. چه دوست می‌دارم! فرشته‌ها از هم سبقت می‌گیرند تا در زلال اشک‌های جوان، بال‌وپر بشوید.

فضا پر از نور است، سرشار از عطر حضور فرشته‌هایی که نازل می‌شوند و سلام و برکات الهی را بر زمین می‌پاشند. آدم‌ها یک جا جمع شده‌اند تا دسته‌جمعی رحمت الهی را طلب کنند و غرق نور و عرفان، سالی آسمانی‌تر و نورانی‌تر را آغاز کنند.

در این میان، جوان‌ها کاسه‌های خالی‌تر و تمیزتر و بزرگ‌تری را سردست گرفته‌اند تا با پیمانه جان‌های تشنه‌شان، میناب رحمت و غفران را بچشند و بچشانند.

شب قدر است؛ زیباترین شب آفرینش؛ شبی که سرنوشت زمینیان و آسمانیان به هم گره می‌خورد و رفت‌وآمد ملائک، دامن دامن نور و سلام و عشق به زمین می‌آورد.

باید بروم. باید دیوارهای سکوت و فاصله را بشکنم و بال در بال ملائک، تا آسمان رحمتت پر گشایم.