معاونت فرهنگی و دانشجویی

امروز فقط جنگ نظامی نیست؛ اما همه تهاجم های دیگر، با شدّت کم سابقه ای وجود دارد. در مقابل این تهاجم، این جامعه اسلامی، باید زنده، هوشیار، آسیب ناپذیر، پرامید، آماده مقاومت، آماده ضربه زدن و به صورت یک موجود زنده مقاوم بماند و مقاومت کند. این، چگونه ممکن است؟ این است که بنده موضوع امر به معروف و نهی از منکر را مطرح کردم. موضوع امر به معروف که موضوع جدیدی نیست. این، تکلیف همیشگی مسلمانان است. جامعه اسلامی، با انجام این تکلیف زنده می ماند. قوام حکومت اسلامی، با امر به معروف و نهی از منکر است، که فرمود: اگر این کار نشود، آن وقت

«لیسلّطن اللّه علیکم شرارکم فیدْعوا خیارکم فلا یسْتجاب لهم»

قوام حکومت اسلامی و بقای حاکمیت اخیار، به این است که در جامعه امر به معروف و نهی از منکر باشد».^[1]

ارزش امر به معروف

«کار نیکی که مخاطب خود را به آن امر می کنیم و رفتار زشتی که وی را از آن برحذر می داریم، هرچه بزرگ تر و تأثیر اجتماعی یا فردی آن ژرف تر و ماندگارتر باشد، امر به معروف و نهی از منکر ما ارزشمندتر است».^[2]

«البته در مسائل فردی، تقوا بسیار زیاد مورد توصیه ی امیر المؤمنین است؛ اما در زمینه ی مسائل اجتماعی شاید هیچ خطابی به مردم شدیدتر، غلیظتر، زنده تر و پرهیجان تر از خطاب امر به معروف و نهی از منکر نیست».^[3]

کارآمدترین شیوه تعامل اجتماعی

«اگر معنای امر به معروف و نهی از منکر و حدود آن برای مردم روشن شود، معلوم خواهد شد یکی از نوترین، شیرین ترین، کارآمدترین و کارسازترین شیوه های تعامل اجتماعی، همین امر به معروف و نهی از منکر است».^[4]

هدایت جامعه

«وقتی در جامعه گناه منتشر شود و مردم با گناه خو بگیرند، کار کسی که در رأس جامعه قرار دارد و می خواهد مردم را به خیر و صلاح و معروف و نیکی سوق دهد، با مشکل مواجه خواهد شد؛ یعنی نخواهد توانست، یا به آسانی نخواهد توانست و مجبور است با صرف هزینه ی فراوان این کار را انجام دهد. یکی از موجبات ناکامی تلاش های امیرمؤمنان با آن قدرت و عظمت در ادامه ی این راه، که بالاخره هم به شهادت آن بزرگوار منجر شد، همین بود».^[5]

«ما هنوز تا یک جامعه ی کاملًا اسلامی که نیک بختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کج روی و ظلم و انحطاط را ریشه کن سازد، فاصله ی زیادی داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طی شود و پیمودن آن، با همگانی شدن امر به معروف و نهی از منکر آسان گردد».^[6]

ارکان اساسی اسلام

«امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن برپاداشتن همه ی فرایض اسلامی است، باید در جامعه ی ما احیا شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و صلاح و برچیده شدن زشتی و گمراهی و فساد، مسئول احساس کند».^[7]

واجب فراموش شده

«ما باید خود را به سرچشمه ی اسلام برسانیم تا زندگی به تمامی شیرین شود. قرآن کریم می فرماید: الّذین إنْ مکنّاهمْ فی الْأرْض أقاموا الصّلاة و آتوا الزّکاة و أمروا بالْمعْروف و نهوْا عن الْمنْکر^[8]. من می خواهم این واجب فراموش شده ی اسلام را به یاد شما و ملت ایران بیاورم: امر به معروف و نهی از منکر. همه ی آحاد مردم باید وظیفه ی امر کردن به کار خوب و نهی کردن از کار بد را برای خود قائل باشند. این، تضمین کننده ی حیات طیبه در نظام اسلامی خواهد بود. عمل کنیم تا آثارش را ببینیم».^[9]

وظیفه همگانی

«قانون شکنی جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونی برای مقابله با هر چیزی که به نظر انسان منکر می آید- بدون اجازه ی حکومت- خودش یک جرم است؛ مگر نهی از منکر زبانی، که بارها گفتیم نهی از منکر زبانی جایز و واجب و وظیفه ی همه است و در هیچ شرایطی هم ساقط نمی شود؛ اما آنجایی که نوبت اجرا و عمل برسد، همه باید طبق قوانین عمل کنند. هیچ چیزی مجوّز این نیست که بگویند چون نیروی انتظامی و قوّه ی قضائیه عمل نکردند، خودمان وارد میدان شدیم؛ نخیر، آن روزی که لازم باشد مردم برای حادثه ای خودشان وارد عمل شوند، رهبری صریحاً به آن ها خواهد گفت».^[10]

وظیفه فردی

«اساس برنامه ی تربیتی و همه ی برنامه های زندگی در اسلام، همین موارد است. هرکس باید واعظ خود باشد، خود را مراقبت کند، از تخطّی خود مانع شود، امر به معروف و نهی از منکر هم بکند که آن امر خود به معروف و نهی خود از منکر و موعظه کردن خود، بر امر و نهی و موعظه ی دیگران مقدّم است. این، همان تقوای الهی است که از ما خواسته اند، تقوا را مراقبت کنیم و به یکدیگر توصیه نماییم. من هم به شما برادران و خواهران توصیه می کنم که تقوای الهی را فراموش نکنید. بزرگ ترین محصول ماه رمضان، تقواست. آنچه را به دست آورده اید، حفظ کنید و برای سال های آینده و إن شاء اللّه تا آخر عمر، افزایش دهید».^[11]

وظیفه مسئولان

«امر به معروف و نهی از منکر واجب حتمی همه است؛ فقط من و شما به عنوان مسئولان کشور وظیفه مان در باب امر به معروف و نهی از منکر سنگین تر است. باید از شیوه ها و وسایل مناسب استفاده کنیم».^[12]

چندی پیش گفتم: «همه امر به معروف و نهی از منکر کنند». الآن هم عرض می کنم: نهی از منکر کنید. این، واجب است. این، مسئولیت شرعی شماست. امروز مسئولیت انقلابی و سیاسی شما هم هست».^[13]

زنان

«اسلام وقتی که می گوید: و الْمؤْمنون و الْمؤْمنات بعْضهمْ أوْلیاء بعْضٍ یأْمرون بالْمعْروف و ینْهوْن عن الْمنْکر^[14] یعنی مؤمنین و مؤمنات در حفظ مجموعه ی نظام اجتماعی و امر به معروف و نهی از منکر همه سهیم و شریکند؛ زن را استثناء نکرده. ما هم نمی توانیم زن را استثناء کنیم. مسئولیت اداره ی جامعه ی اسلامی و پیشرفت جامعه ی اسلامی بر دوش همه است؛ بر دوش زن، بر دوش مرد؛ هر کدامی به نحوی برحسب توانایی های خودشان».^[15]

نظام همیشه جوان

«قوام و رشد و کمال و صلاح، وابسته ی به امر به معروف و نهی از منکر است. این هاست که نظام را همیشه جوان نگه می دارد. حال که نظام ما بیست و یک ساله و جوان است و در مقایسه ی با نظام فرتوت هفتاد و چندساله ی پیر کمونیستی در شوروی به طور طبیعی هم جوان است؛ اما اگر صد سال هم بر چنین نظامی بگذرد، چنانچه امر به معروف باشد و شما وظیفه ی خودتان بدانید که اگر منکری را در هر شخصی دیدید، او را از این منکر نهی کنید، آن گاه این نظام اسلامی، همیشه تر و تازه و باطراوت طراوت و شاداب می ماند».^[16]

خلاف ها

«گناهکار هم فقط بدحجاب نیست که بعضی فقط به مسئله ی بدحجابی چسبیده اند. این، یکی از گناهان است و از خیلی از گناهان کوچک تر است. خلاف های فراوانی از طرف آدم های لاابالی در جامعه وجود دارد: خلاف های سیاسی، خلاف های اقتصادی، خلاف در کسب و کار، خلاف در کار اداری، خلاف های فرهنگی. این ها همه خلاف است. کسی غیبت می کند، کسی دروغ می گوید، کسی توطئه می کند، کسی مسخره می کند، کسی کم کاری می کند، کسی ناراضی تراشی می کند، کسی مال مردم را می دزدد، کسی آبروی مردم را بر باد می دهد. این ها همه منکر است. در مقابل این منکرات، عامل بازدارنده، نهی است؛ نهی از منکر. بگویید:

«آقا، نکن». این تکرار «نکن»، برای طرف مقابل، شکننده است با عواملی که محیط را از شکل اسلامی خارج می کنند، مقابله کنید».^[17]

خانواده

«در محیط خانواده هم می شود نهی از منکر کرد. در بعضی از خانواده ها حقوق زنان رعایت نمی شود؛ در بعضی از خانواده ها حقوق جوانان رعایت نمی شود؛ در بعضی از خانواده ها، به خصوص حقوق کودکان رعایت نمی شود. این ها را باید به آن ها تذکر داد و از آن ها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آن ها محبّت نکند؛ نه. سوء تربیت ها، بی اهتمامی ها، نرسیدن ها، کمبود عواطف و از این قبیل چیزها هم ظلم به آن هاست».^[18]

منکرات جامعه

«منکراتی که در سطح جامعه وجود دارد و می شود از آن ها نهی کرد و باید نهی کرد، از جمله این هاست: اتلاف منابع عمومی، اتلاف منابع حیاتی، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایی، اسراف در آب و اسراف در نان.

ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلًا این یک منکر است؛ یک منکر دینی است؛ یک منکر اقتصادی و اجتماعی است؛ نهی از این منکر هم لازم است».^[19]

بالاترین تخلف

«تخلّف ها یک اندازه و یک نوع نیست. بالاترین تخلّف ها، آن تخلّف ها و جرایمی است که پایه های نظام را سست می کند: نومید کردن مردم، نومید کردن دل های امیدوار، کج نشان دادن راه راست، گمراه کردن انسان های مؤمن و بااخلاص، سوءاستفاده کردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامی، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلامی و تلاش برای به فساد کشاندن نسل مؤمن».^[20]

همه جا

«همه جا، جای نهی از منکر است. یک دانشجو هم، در محیط درس می تواند نهی از منکر کند. یک کارمند شریف هم، در محیط کار خود می تواند نهی از منکر کند. یک کاسب مؤمن هم، در محیط کار خود می تواند نهی از منکر کند. یک هنرمند هم، با وسایل هنری خود، می تواند نهی از منکر کند. روحانیون در محیطهای مختلف، یکی از مهم ترین عوامل نهی از منکر و امر به معروفند. نمی شود این واجب بزرگ الهی را در دایره های کوچک، محدود کرد. کار هم کار همه است. این طور نیست که مخصوص عدّه خاصی باشد. البته هرکس وظیفه ای دارد».^[21]

شناخت معروف و منکر

«البته به شما بگویم عزیزان من! منکر را باید بشناسید. چیزهایی ممکن است به نظر بعضی منکر بیاید؛ در حالی که منکر نباشد. باید معروف و منکر را بشناسید. واقعاً باید بدانید این منکر است».^[22]

«مسئله ی امر به معروف و نهی از منکر، مثل مسئله ی نماز است. یاد گرفتنی است. باید بروید یاد بگیرید. مسئله دارد که کجا و چگونه باید امر به معروف و نهی از منکر کرد؟»^[23]

نهی از منکر در محیط خانواده  
در محیط خانواده هم می شود نهی از منکر کرد . در بعضی از خانواده ها حقوق زنان رعایت نمی شود ؛ در بعضی از خانواده ها حقوق جوانان رعایت نمی شود ؛ در بعضی از خانواده ها به خصوص حقوق کودکان رعایت نمی شود؛ اینها را باید به آنها تذکر داد و از آنها خواست. حقوق آنها را تضیع کردن ، فقط به این هم نیست که انسان به آنها محبت نکند؛ نه، سوء تربیتها، بی اهتمامیها ، نرسیدنها ، کمبود عواطف و ازاین قبیل چیزها هم ظلم به آنهاست.
منکرات رایج در جامعه  
منکراتی که در سطح جامعه وجود دارد و می شود از آنها نهی کرد و باید نهی کرد ، از جمله اینهاست : اتلاف منابع عمومی ، اتلاف منابع حیاتی ، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایی ، اسراف در آب و اسراف در نان . ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلاً این یک منکر است ؛ یک منکر دینی است؛ یک منکر اقتصادی و اجتماعی است؛ نهی ازاین منکر هم لازم است ؛ هر کسی به طریقی که می تواند؛ یک مسؤول یک طور می تواند، یک مشتری نانوایی یک طورمی تواند، یک کارگر نانوایی طور دیگر می تواند. طبق بعضی از آمارهایی که به ما دادند، مقدار ضایعات نان ما برابر است با مقدار گندمی که از خارج وارد کشور می کنیم ! آیا این جای تاسف نیست ؟! همه اینها منکرات است و نهی از آنها لازم است. طبق نهج البلاغه ، امیرالمومنین (ع) نهی از اینها را یکی از محورهای اصلی توصیه های خود قرار داده است . در باب مسئولان . در باب عموم مردم هم آنها را وادار کردن به حضور، به فعالیت و احساس مسئولیت در مسائل اجتماعی ، با همین امر به معروف و نهی از منکر.

امر به معروف نسبت به مسئولان
البته امر به معروف و نهی از منکر حوزه های گوناگونی دارد که باز مهمترینش حوزه مسئولان است ؛ یعنی شما باید ما را به معروف امر، و از منکر نهی کنید. مردم باید از مسئولان، کار خوب بخواهند؛ آن هم نه به صورت خواهش و تقاضا ؛ بلکه باید از آنها بخواهند. این مهترین حوزه است؛ البته فقط این حوزه نیست ؛ حوزه های گوناگونی وجود دارد.

[1] . سال 1371 بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار علما و روحانیان.

[2] . سال 1379 پیام به نخستین اجلاس پژوهشى امر به معروف و نهى از منکر.

[3] . سال 1379 بیانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران.

[4] . سال 1379 بیانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران.

[5] . همان.

[6] . سال 1369، پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره).

[7] . همان.

[8] . حج(22)، آیه 41.

[9] . سال 1368 سخنرانى در دیدار با جمع کثیرى از اقشار مختلف مردم قم، به‏مناسبت فرارسیدن 19 دى‏ماه(سالروز قیام مردم قم).

[10] . سال 1380 بیانات پس از مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهورى آقاى سید محمد خاتمى.

[11] . سال 1374 بیانات در خطبه‏هاى نماز عید فطر.

[12] . سال 1379 بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران.

[13] . سال 1371 بیانات در دیدار فرماندهان گردان‏ها، گروهان‏ها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور، در سالروز شهادت امام سجاد(علیه السلام).

[14] . توبه(9)، آیه 71.

[15] . سال 1386، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار گروه کثیرى از زنان نخبه در آستانه‏ى سالروز میلاد حضرت زهراى اطهر(سلام الله علیه).

[16] . سال 1379 بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران.

[17] . سال 1371 بیانات در مراسم دیدار قشرهاى مختلف مردم.

[18] . سال 1379 بیانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران.

[19] . سال 1379 بیانات در خطبه‏هاى نماز جمعه‏ى تهران.

[20] . سال 1371 بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار علما و روحانیان.

[21] . سال 1371 بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار علما و روحانیان.

[22] . سال 1377 بیانات در جلسه‏ى پرسش و پاسخ دانشگاه تهران.

[23] . سال 1371 بیانات در دیدار فرماندهان گردان‏ها، گروهان‏ها و دسته‏هاى عاشوراى نیروهاى مقاومت بسیج سراسر کشور، در سالروز شهادت امام سجاد(علیه السلام).