معاونت فرهنگی و دانشجویی

حضرت خديجه، اولين بانوي فداکار اسلام
خديجه اولين همسر پيامبر اسلام(ص) و اولين زني که اسلام آورد و مادر فاطمه زهرا که از زنان مشهور تاجر عرب و حجاز به شمار مي رفت. پدرش خويلد بن اسد و مادرش فاطمه(دختر زائدة بن اصم بن...) که سلسله آن ها از"لوي" با پيغمبر اکرم و ساير هاشميان، مشترک مي شود. خديجه از طرف پدر با رسول خدا، عموزاده و نسب هر دو به"قصي بن کلاب" مي رسد. او از خانواده هاي اصيل و اشراف مکه است. تولد او نيز در مکه و چندين سال قبل از«عام الفيل» بوده است. حضرت خديجه قبل از ازدواج با رسول خدا، ۲ بار شوهر کرده بود که هر دو از دنيا رفته بودند او از شوهر دوم خود("ابوهالة بن ....تميمي") فرزندي داشت که نامش"هند" بود که از همين جهت به او لقب"ام هند" دادند. عده اي از علماي بزرگ معتقدند که خديجه قبلا ازدواجي نکرده بود و فرزندان منتسب به او، مربوط به خواهرش است.

بانوي ثروتمند حجاز و تجارتش
 
در آن زمان که مردم مکه، از راه تجارت امرار معاش مي کردند خديجه نيز از آن جا که از ثروتمندان مکه و کارهاي تجارتي مي کرد و چندين شتر در دست کارگزاران او بود که در اطراف کشورهايي مثل شام، مصر و حبشه، رفت و آمد و داد و ستد داشت، وقتي آوازه درستي و امانت داري و خوش خلقي رسول خدا را شنيد و لقب"محمد امين" را از او ديد، در پي مذاکراتي که با ابوطالب، عموي پيغمير کرد"محمدامين" را در کاروان تجارتي خود، در امور مربوط به داد و ستدهايش انتخاب کرد و از آن پس پيامبر گرامي اسلام در دوران جواني در سفرهاي تجارتي براي حضرت خديجه سود فراواني بدست آورد. در سفري که پيغمبر براي تجارت به شام رفت، حضرت خديجه غلام خود "ميسره" را همراه او کرد و دستور داد تا همه جا، او را همراهي و مراقبت نمايد. در شهر بصري در نزديکي شام به راهبي به نام"نسطورا" برخورد کردند که او به غلام، از آينده پيغمبر و نبوت او خبر داد و از طرفي سود بسياري عايد آن ها شد که تا آن موقع، در هيچ سفري به اين اندازه نبود. بعد از برگشت از شام، ميسره، احوالات سفر و گفتار راهب و مشاهداتش را که از عظمت و معنويت محمد بود، براي خديجه تعريف کرد و از همين جا بود که او را مشتاق همسري با"محمد امين" نمود.

ازدواج خديجه با رسول خدا(ص)
 
با وجودي که مردان ثروتمندي از قريش چون"ابوجهل بن هشام" و"عقبة بن ابي معيط" از او خواستگاري کرده بودند ولي خديجه که شيفته درستکاري و امانتداري و مکارم اخلاقي و جهات معنوي او شده بود، خود، پيشنهاد ازدواج داد و برخلاف سنت هاي ازدواج در ميان اعراب جاهلي آن زمان، مال و ثروت زيادي از دارائيش را به محمد، هديه کرد. محمدامين نيز اين پيشنهاد را پذيرفت و مراسم عقد آن ها با حضور عموهاي پيامبر و بستگان خديجه که از هه مشهورتر پسرعموي او"ورقة بن نوفل" بود انجام و خطبه عقد توسط"ابوطالب" که بزرگ بني هاشم و عمو و کفيل پيامبر بود، اجرا شد. مهريه آن حضرت بنا به نقل برخي تاريخ ۲۰ شتر و بنا به نقل بعضي ۱۲ اوقيه و نيم که پانصد درهم مي شود، بود. بر سر اين جريان زنان مکه رابطه شان را با خديجه قطع و او را تنها گذاشتند. حضرت رسول در آن موقع ۲۵ سال و خديجه بنا به اقوال مختلف بين ۴۰ تا ۲۸ سالگي بوده اند. براي اطلاع کامل به کتب مربوطه مراجعه شود. او اولين همسر رسول خدا بود و تا وقتي که حيات داشت هيچ زن ديگري اختيار نکرد و ثمره اين ازدواج، دو پسر بنام قاسم و عبدالله که هر دو قبل از بعثت پيامبر از دنيا رفتند و ۴ دختر بنام زينب، ام کلثوم، رقيه و فاطمه زهرا(س) بود. فاطمه زهرا، بعد از بعثت به دنيا آمد.

پيغمبر بعد از حضرت خديجه(س)
 
پيامبر سال ها بعد از مرگ او به خوبي از تنها يار وفادار خود ياد مي کرد. بارها بياد او گريه مي کرد. به نقل از عايشه که هر وقت پيامبر گوسفندي را ذبح مي کرد، مي فرمود: گوشت هاي آن را براي دوستان خديجه بفرستيد و عايشه بر او رشک مي برد و مي گفت که پيامبر زياد از او ياد مي کرد. در روايت مشهور ديگري است که چون براي پيغمبر هديه اي مي آوردند گاهي مي فرمود: براي فلان بانوئي ببريد که از دوستان خديجه بوده است. رسول خدا درباره خديجه مي فرمايد: خداوند بهتر از او را به من نداده است. او به من ايمان آورد در هنگامي که مردم کفر داشتند، تصديق نبوت من کرد، زماني که ديگران مرا تکذيب کردند و اموال خود را در اختيار من گذاشت در وقتي که ديگران محروم کردند و خداوند متعال از او فرزنداني به من عطا کرد و در روز فتح مکه، پيغمر مسير حرکت را به گونه اي تنظيم کرد که از کنار مزار خديجه(س) عبور نمود. برخي ويژگي هاي حضرت خديجه در متون تاريخي و روايي:
برترين ويژگي خديجه: اولين زن مسلمان بود. ياوري راستين براي پيامبر(ص) بود؛ هر گاه رسول خدا از آزار و اذيت مشرکان اندوهناک مي شد، خديجه او را آرامش مي بخشيد، سنگيني مشکلات را از دوش او بر مي داشت و آزار مردم را در نظر او آسان مي نمود. خديجه همراه علي با پيامبر اکرم نماز مي خواند، در زماني که هيچ مسلماني جز آن سه تن در زمين وجود نداشت. اولين همسر رسول خدا بود و تا او زنده بود، پيامبر همسر ديگري اختيار نکرد. پيامبر پيش از بارداري خديجه(س) به فاطمه(س)، براي او پيام فرستاد که: «... خداوند نزد بزرگ ترين فرشتگان خود، هر روز بارها به تو افتخار مي کند.» به دليل عفت و پاکدامني اش، او را در دوران جاهليت« طاهره» مي ناميدند. زني بود دورانديش و نيکوکار، شکيبا و صاحب انديشه. از شرافت و بزرگي ويژه اي برخوردار بود. از خانداني گرامي و شريف برخوردار بود. يکي از زيبا ترين زنان قريش بود.(برخي سخنان عايشه بيانگر اين است که رنگ چهره اش به سرخي متمايل بوده است.) کنيه اش«ام هند» بود.

خدمات حضرت خديجه به اسلام
 
حضرت خديجه(س) در ۲۴ سال زندگي مشترک با پيامبر گرامي اسلام، خدمات بسياري براي آن بزرگوار و دين اسلام انجام داد. حمايت هاي مالي، روحي، عاطفي از حضرت محمد(ص)، تصديق و تأييد پيامبر در روزگاري که هيچ کس تأييدش نمي کرد و ياري ايشان در برابر آزار مشرکان، گوشه هايي از اين خدمات ارزشمند است. حضرت خديجه(س) پس از ازدواج با پيامبر، دارايي اش را به ايشان بخشيد تا آن را هرگونه مي خواهد مصرف کند. رسول گرامي اسلام در اين زمينه مي فرمايد: «هيچ ثروتي به اندازه ثروت خديجه(س) براي من سودمند نبود». حضرت خديجه(س)، اين بانوي بزرگوار نه تنها از عمق جان به رسالت پيامبر ايمان آورد، بلکه او را در برابر سختي ها و تکذيب مشرکان و بدخواهان ياري داد. تا زنده بود، اجازه نداد آزار و شکنجه مشرکان بر رسول خدا(ص) سخت آيد. هنگامي که رسول الله(ص) با باري از مصيبت و اندوه به خانه مي آمد، خديجه او را دلداري مي داد و نگراني را از ذهن و خاطرش مي زدود.

ثروت خديجه در شعب ابيطالب

حضرت خديجه(س) در مدت سه سال که با پيامبر در شعب ابيطالب بود، مانند هميشه با مال خود به ياري پيامبر شتافت. او تمام ثروت خود را در جريان شعب خرج کرد تا جايي که نقل مي شود پس از محاصره اقتصادي، ديگر ثروتي نداشت. خديجه، افزون بر اين که ثروت خود را در اين راه صرف کرد، از خويشان خود نيز مي خواست در هر فرصت پيش آمده به مسلمانان کمک کنند. آنان نيمه شب ها مقداري گندم و خرما بر شتري مي گذاشتند و تا نزديکي شعب مي بردند، آن گاه افسار شتر را بر گردنش مي آويختند و آن را رها مي کردند تا به مسلمانان برسد. خديجه، سه سال رنج و مشقت شعب را تحمل کرد که مي توان آن را اوج فداکاري او در خدمت به اسلام به شمار آورد. پيامبر همواره از اين فداکاري خديجه ياد مي کرد و او را به دليل اين ايثار و از خودگذشتگي، مي ستود.

سلام جبرئيل بر خديجه
 
مقام حضرت خديجه(س) بسيار والاست؛ زيرا خداوند به وسيله امين وحي خويش، جبرئيل بر او سلام مي فرستد و او را گرامي مي دارد. هنگامي که رسول خدا(ص) از معراج بازگشت، از جبرئيل پرسيد: آيا کار ديگري هست؟ جبرئيل فرمود: «از طرف خداوند و از سوي من به خديجه(س) سلام برسان.» هنگامي که رسول خدا(ص) خديجه را ملاقات کرد، فرمود: «اي خديجه! خداوند و فرشتگان بر تو سلام مي رسانند و گرامي ات مي دارند.» خديجه فرمود: خداوند، خود، سلام است و سلام از اوست و سلام به سوي اوست و نيز سلام بر جبرئيل فرشته حق باد.

مقام خديجه در بهشت

از فضيلت هاي حضرت خديجه(س)، مقامي است در بهشت که از سوي خداوند به ايشان وعده داده شده است. پيامبراکرم(ص) نيز بارها اين مسئله را به خديجه بشارت مي داد و مي فرمود: «در بهشت، خانه اي داري که در آن رنج و سختي نمي بيني.» امام صادق(ع) نيز مي فرمايد: هنگامي که خديجه وفات يافت، فاطمه خردسال بي تابي مي کرد و گرد پدرش مي گشت و سراغ مادر را از او مي گرفت. پيامبر از اين حالت دخت کوچکش بيشتر محزون مي شد و دنبال راهي بود تا او را آرام کند. فاطمه هم چنان بي تابي مي کرد تا اين که جبرئيل بر پيامبر نازل شد و فرمود: «به فاطمه سلام برسان و بگو مادرت در بهشت خانه اي کنار آسيه، همسر فرعون و مريم، دختر عمران نشسته است.» هنگامي که فاطمه اين سخن را شنيد، آرام گرفت و ديگر بي تابي نکرد.
 

خديجه در قرآن
 
حضرت خديجه نخستين ام المؤمنين است که در قرآن مجيد به عنوان يکي از زنان پيامبر مورد توجه است، وبه طور شخصي نيز در سوره«ضحي» آيه هشتم به نام و اوصاف او اشاره گرديده است. قبلا خاطر نشان گرديد که حضرت خديجه قبل ازازدواج با پيامبر ثروتمندترين شخص جزيرة العرب بود، وحدود هشتاد هزار شتر داشت و کاروان هاي تجارتي اوشب و روز در طائف و يمن و شام و مصر و ساير بلاد در حرکت بودند، برده هاي بسيار داشت، که به تجارت اشتغال داشتند. حضرت خديجه پس از ازدواج با پيامبر همه اموالش را قبل از اسلام و بعد از آن، در اختيار پيامبر گذاشت، تا آن حضرت هر گونه که خواست آن اموال را در راه خدا به مصرف برساند، به گونه اي که پيامبر که فقيربود بي نياز شد، و خداوند در مقام بيان نعمت هاي خود به پيامبر اکرم از جمله مي فرمايد:۱ «و وجدک عائلا فأغني؛ خداوند تو را فقير يافت و بي نياز نمود»۲ اين که نام وي در آدرس مذکور در قرآن مجيد مورد عنايت قرار گرفته، در تفسيرهاي عامه و خاصه و در روايات اهل بيت آمده است، و تصريح کرده اند که مراد از«بي نياز ساختن پيامبر» مال و بخشش خديجه بود که همه را در طبق اخلاص گذاشته و براي پيشرفت دين مبين اسلام در اختيار پيامبر قرار داد.۳

خديجه در روايات

در روايت اسلامي از طريق شيعه و اهل تسنن نقل شده، از زبان پيامبر و امامان معصوم در شأن و مقام ارجمند ام المؤمنين حضرت خديجه کبري(س) سخن فراوان با تعبيرات گوناگون به ميان آمده است.
۱) پيامبر(ص) فرمود: جبرئيل نزد من آمد و گفت: اي رسول خدا! اين خديجه است، هر گاه نزد تو آمد، براواز سوي پروردگارش و از طرف من، سلام برسان: «و بشرها ببيت في الجنة من قصب لاصخب ولانصب». «و او را به خانه اي از يک قطعه(از زبرجد) در بهشت که در آن رنج ونا آرامي نيست، مژده بده»۴
۲) پيامبر اکرم در تفسير(آيه ۲۷مطففين)«عيناً يشرب بها المقربون؛ همان چشمه بهشتي که مقربان از آن مي نوشند» فرمود: «المقربون السابقون؛ رسول الله، و علي بن ابيطالب و الائمة، و فاطمه بنت محمد». «از مردان بسياري به حد کمال رسيدند، و از زنان به درجه آخر کمال نرسيدند مگر چهار زن که عبارتند از: آسيه، مريم، خديجه، فاطمه»۵
۳) اميرمؤمنان علي(ع) فرمود: «سادات نساء العالمين اربع: خديجه بنت خويلد و فاطمه بنت محمد وآسيه بنت مزاحم و مريم بنت عمران»، «سرور بانوان دو جهان چهار بانو است که عبارتند از: خديجه، فاطمه، آسيه و مريم»۶ پيام اين روايات اين است که به رازهاي عظمت مقام اين بانوي ارجمند پي ببريم، و شايستگي هاي او را بشناسيم، و از او در مسير تکامل به عنوان برترين الگو، پيروي کنيم.

خديجه همسر رسول خدا در دنيا و آخرت
 
پيامبر(ص) فرمود: «اشتاقت الجنة إلي أربع من النساء: مريم بنت عمران و آسية بنت مزاحم زوجة فرعون و هي زوجة النبي، في الجنة»، «و خديجه بنت خويلد زوجة النبي في الدنيا و آلاخرة و فاطمه بنت محمد»۷ بهشت مشتاق چهار زن است: ۱) مريم دختر عمران ۲) آسيه دختر مزاحم ـ همسر فرعون، که همسر پيامبر در بهشت است ۳) خديجه دختر خويلد همسر رسول خدا در دنيا و آخرت ۴) فاطمه دختر محمد(ص).

خديجه در آئينه معراج پيامبر
 
طبق پاره اي از نقل ها، معراج پيامبر از خانه خديجه(س) آغاز شد و باز گشت آن نيز در خانه خديجه روي داد. روايت شده: امام باقر(ع) فرمود: «جبرئيل مرکب براق را شبانه کنار درخانه خديجه آورد و در آن خانه به محضر رسول خدا رسيد، آن حضرت را از خانه بيرون آورد و بر مرکب براق سوار نموده و از مکه به سوي بيت المقدس سير داد...» مطابق پاره اي از شواهد و قراين، پيامبر هنگام مراجعت از معراج نيز در خانه خديجه فرود آمد.۸ براي اين که به مقام درخشان حضرت خديجه در رابطه با مسأله معراج پيامبر بيشتر پي ببريم نظر شما را به روايت زير جلب مي کنم. سلام خدا بر خديجه: ابوسعيد خدري مي گويد: رسول خدا فرمود: وقتي که در شب معراج، جبرئيل مرا به سوي آسمان ها برد و سير داد، هنگام مراجعت به جبرئيل گفتم: «آيا حاجتي داري؟» جبرئيل گفت: «حاجت من اين است که سلام خدا و سلام مرا به خديجه برساني» پيامبر(ص) وقتي که به زمين رسيد، سلام خدا و جبرئيل را به خديجه ابلاغ کرد. خديجه گفت«ان الله هو السلام، و فيه السلام، اليه السلام، و علي جبرئيل السلام؛ همانا ذات پاک خدا سلام است، و از او است سلام، وسلام به سوي او باز گردد و برجبرئيل سلام باد.»۹ اين مطلب بيانگر اوج مقام حضرت خديجه در پيشگاه خدا است.

آوردن کفن از سوي خدا براي خديجه

در کتاب«الخصائص الفاطميه» نقل شده: طبق روايت مشهور هنگامي که حضرت خديجه رحلت کرد، فرشتگان رحمت از جانب خداوند کفن مخصوصي براي خديجه نزد رسول خدا آوردند و اين علاوه بر اين که مايه برکت براي خديجه بود، مايه تسلي خاطر رسول خدا گرديد. و به اين عنوان تقدير و تجليل جالبي از طرف خداوند؟ حضرت خديجه به عمل آمد. پيامبر اکرم پيکر مطهرحضرت خديجه را با آن کفن پوشانيد. سپس جنازه او را با همراهان به سوي قبرستان معلي بردند تا در کنار مادرش حضرت آمنه به خاک بسپارند. در آن جا قبري براي حضرت خديجه آماده کردند، رسول خدا در ميان آن قبر رفت و خوابيد، سپس بيرون آمد و آن گوهر پاک را در آن جا به خاک سپرد.۱۰

پي نوشت ها:
1- رک: علي اکبر، بابازاده، تحليل سيده فاطمه زهرا، قم، انتشارات دانش و ادب، چاپ ششم، ۱۳۸۲، ص۳۷.
2- رک: محمد، محمدي اشتهاردي، ص۱۷۱، همان.
3- سوره ضحي(۹۳)، آيه ۸.
4- علي اکبر، بابازاده: سيماي زنان در قرآن، ص۲۳.
5- رک: محمدتقي، مجلسي: همان، ج۱۶، ص۸.
6- محمد، محمدي اشتهاردي: ص۱۸۹.
7- رک: عبدالحميد، معتزلي: شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد معتزلي، قم بي نا، ۱۴۰۴، هجري قمري، ج۱۰، ص۲۶۶.
8- رک: محمدتقي، مجلسي: همان، ج۴۳، ص۵۳، ۵۴.
9- رک: محمدتقي مجلسي، همان، ج۴۳، ص۲۱۶.
10- رک: محمدتقي مجلسي، همان ج۱۶، ص۷.
11- محمد، محمدي اشتهاردي، ۲۶۴.